%0 Journal Article %T کانی‌شناسی، ژئوشیمی و شرایط تشکیل کانسار مس ابری و رهبری، شمال غرب درونه %J پژوهشهای دانش زمین %I دانشگاه شهید بهشتی %Z 2008-8299 %A سلطانی, افسانه %A فردوست, فرج الله %D 2023 %\ 08/23/2023 %V 14 %N 2 %P 71-89 %! کانی‌شناسی، ژئوشیمی و شرایط تشکیل کانسار مس ابری و رهبری، شمال غرب درونه %K بردسکن %K درونه %K چینه‌کران %K مانتو %K مس %R 10.48308/esrj.2023.100775 %X مقدمه: کانسارهای سولفیدی استراتابوند و چینه‌ای یکی از بزرگترین ذخایر سولفیدی برای کانی‌سازی مس هستند. کانی­سازی در ایران نهشته‌های نوع مانتو فقط در زون ارومیه- دختر، سنندج- سیرجان و زیرپهنه سبزوار گزارش شده است. نهشته­های ابری و رهبری از کانسارهای تیپ مانتو در کمربند آتشفشانی- نفوذی، خواف درونه و قسمت جنوبی زیرپهنه سبزوار هستند. در این تحقیق کانی­شناسی، ژئوشیمی و الگوی تشکیل کانسار مس ابری و رهبری مورد بحث و بررسی قرار گرفت.مواد و روش­ها: در این تحقیق 100 مقاطع نازک و صیقلی تهیه و مورد مطالعه قرار گرفت و بررسی انطباق سیالات با تهیه و مطالعه 3 برش دوبراق از نمونه­های سطحی انجام شد. به منظور شناسایی کانی­ها و مطالعات کامل دگرسانی، 6 نمونه به روش XRD و برای مطالعات ژئوشیمیایی، 22 نمونه سنگ معدنی و سنگ­های آتشفشانی- رسوبی به روش­های XRF و ICP-MS در آزمایشگاه نهشته­های بینالود و مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.بحث و نتایج: مراحل کانی­سازی و فرآیندهای تشکیل را می­توان در سه مرحله توصیف کرد: مرحله اول: دیاژنز اولیه، مرحله دوم: مرحله دیاژنز دفن و مرحله سوم: مرحله بالا بردن (فعالیت­های گرمابی). پس از فعالیت‌های آتشفشانی گسترده، در مرحله دیاژنز، در این مرحله باکتری‌های احیاکننده سولفات آب دریا در محیط حضور داشتند که فعالیت آنها باعث ایجاد شرایط احیا در حوضه شده است. در نتیجه گوگرد حاصل با آهن موجود باعث رسوب پیریت به صورت دانه­های پراکنده شده و فضاهای خالی زمینه سنگ را پر می­کند. از مرحله دیاژنز به بعد در اثر رسوب رسوبات جدیدتر بر روی آنها دفن صورت می­گیرد. سیال گرمابی مس آزاد شده از تبدیل کانی­های هیدروکسید آهن به اکسیدهای آهن و همچنین مس آزاد شده در شبکه کانی­های فلدسپات را در واحدهای آتشفشانی تبدیل شده به دلیل دمای محیط و گردش بالا در واحدهای آتشفشانی و آذرآواری حمل می­کند. سپس با چرخش در واحدهای سنگی به واحد آذرآواری با تخلخل و نفوذپذیری بالا رسید و کانی‌های کالکوسیت و کالکوپیریت در مرحله دیاژنز دفنی تشکیل شدند. مرحله بالا آمدن (فعالیت­های گرمابی): در پایان فرآیند تدفین و با شروع بالا آمدن منطقه و گسلش، فضاهای باز توسط گسل­های دارونه و بینالود افزایش می­یابد که در نهایت باعث فعالیت و غلظت کانی­سازی سولفید و اکسید مس می­شود.نتیجه ­گیری: سنگ‌های آتشفشانی ائوسن کمربند ماگمایی در شمال زون ساختاری ایران مرکزی میزبان نهشته‌های مس ابری و رهبری با ترکیب غالب آندزیت و آندزیت بازالتی است. عوامل موثر کانی­سازی مس در مناطق مورد مطالعه شامل: 1) سنگ­شناسی سنگ­های میزبان، 2) کنترل­های ساختاری، 3) سیالات گرمابی و 4) وجود سنگ­های نفوذی در عمق و دایک­های بازالتی. کانی­سازی در سه مرحله تشکیل می­شود: دیاژنز اولیه، دیاژنز دفنی و مرحله بالا بردن (فعالیت­های گرمابی). به­طوری که کانی‌زایی در ناحیه ابری و رهبری به صورت اپی ژنتیکی است، طبقاتی که شبیه به کانسارهای مسی نوع مانتو است.زیت)، 2) آذرآواری(توف و آگلومرا) و 3) رسوبی(آهک، آهک مارنی، سیلتستون و شیل) می­باشند. کانه­زایی در مرز واحد آهکی با سنگ­های آذرآواری و گدازه­ای به صورت چینه­کران رخ داده است و ماده معدنی به شکل رگه- رگچه­ای، پرکننده حفره­ها و فضاهای خالی بین دانه­ای و دانه پراکنده در واحد گدازه­ای و آذرآواری تشکیل شده است. کانی­های اصلی تشکیل دهنده کانسارها شامل کانی­های سولفیدی(کالکوسیت، کولیت، بورنیت، کالکوپیریت و پیریت)، کانی­های کربناته (مالاکیت، آزوریت) می­باشند. بر پایه نتایج حاصل از داده­های ژئوشیمیایی، سنگ­های آتشفشانی میزبان کانه­زایی، به سری ماگمایی کالک آلکالن پتاسیم متوسط تا بالا تعلق دارند که در یک رژیم زمین­ساختی از نوع کمان آتشفشانی حاشیه فعال قاره­ای تشکیل شده­اند. عنصر مس در بین فلزات پایه دارای بالاترین مقدار ضریب تولید بوده است (معادل 4 تا 5 درصد وزنی). براساس مطالعات میکروترمومتری میانگین دمای همگن شدگی میانبارهای سیال در منطقه ابری و رهبریᵒC 198 و میانگین دامنه شوری 9/8 درصد وزنی معادل NaCl تعیین شد. با توجه به مشاهدات صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی انجام شده می­توان گفت کانی­سازی در منطقه ابری و رهبری به صورت ناهمزاد و چینه­کران است که به کانسارهای مس تیپ مانتو مشابهت دارند. %U https://esrj.sbu.ac.ir/article_100775_8ec3b1a4299090c290925fb022cd4cf7.pdf