تهیه نقشه آسیب‌پذیری بیابان‌زایی و اولویت‌بندی راهبردهای مقابله در اکوسیستم‌های استان خراسان رضوی بر پایه الگوریتم نارتبه‌ای پرامسه

نوع مقاله : مروری

نویسندگان

1 استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

 بیابانی شدن را می­توان نمود عینی فروپاشی اکوسیستم در مناطقی دانست که تغییرات و اغتشاشات محیطی، مجال حفظ تعادل را از اکوسیستم ربوده است. اکوسیستم­هایی که به واسطه قرار داشتن در محیط­های شکننده از آسیب­پذیری بالایی در برابر تغییرات حاصل از نیروهای موثر در بیابان­زایی برخوردارند. بخش وسیعی از اراضی کشور ایران را محیط­های خشک و نیمه خشک آسیب­پذیر به خطر بیابانی شدن احاطه کرده­اند، بطوریکه در حدود 75% از اکوسیستم­های مناطق خشک و نیمه خشک کشور، با آثار و پیامدهای بیابانی شدن روبرو هستند. هدف از این پژوهش تهیه نقشه آسیب­پذیری اکوسیستم­های استان خراسان رضوی به بیابانی شدن و ارائه مدیریت راهبردی اکوسیستم­های مذکور در چارچوب معیارهای اکولوژیکی-اقتصادی است. بدین منظور در دو مرحله روش پژوهش حاضر انجام گرفت. در مرحله نخست، بر پایه تغییرات کاربری اراضی در بین سال­های 1990 الی 2012، نقشه آسیب­پذیری بیابان­زایی با استفاده از الگوریتم نارتبه­ای پرامسه II و معیارهای اصلی بیابان­زایی برای سال 2012 تهیه شد. در مرحله بعد، بر اساس نقشه آسیب­پذیری تهیه شده و نظرات کارشناسان، شش راهبرد (استراتژی) مقابله با بیابانی شدن اراضی استان بر پایه معیارهای اکولوژیکی-اقتصادی ارائه و سند مدیریت راهبردی مقابله با این پدیده بر پایه الگوریتم نارتبه­ای پرامسه تدوین شد. نتایج پژوهش نشان داد که 7/91% از مساحت استان خراسان رضوی در محدوده کلاس کیفی آسیب­پذیری زیاد، 36/2% در کلاس آسیب­پذیری متوسط و 85/5% در کلاس آسیب­پذیری پایین قرار دارد. از میان راهبردهای در نظر گرفته شده، کنترل چرا مهم­ترین برنامه اقدام مقابله با بیابانی شدن در استان است.  هم­چنین به ترتیب راهبرد اصلاح سیستم­های آبیاری، کنترل فرسایش، مدیریت منابع آبی و روش­های احیاء خاک در رتبه­های بعدی این سند قرار گرفتند. 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی.، 1387. گزارش کانون‌های بحرانی فرسایش برای خراسان رضوی، 157 ص.
  2. - اصفهانی‌پور، ا.، و لسانی، ت.، 1390. تعیین سناریوی برتر حمل و نقل همگانی مسافر درون شهری با فازی- تاپسیس، پژوهشنامه حمل و نقل، سال هشتم، شماره 4، ص 323-343.
  3. - رفیعیان، م.، و شالی، م.، 1391. تحلیل فضایی سطح توسعه‌ یافتگی تهران، نشریه مدرس علوم انسانی، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره یازدهم، شماره 4، ص 25- 49.
  4. - سپهر، ع.، 1392. تعادل ترمودینامیکی و فروپاشی کاتاستروفیک اکوسیستم: بیابانی‌شدن و گذرهای بحرانی. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی (ویژه نظریه پردازی)، شماره 25، در دست چاپ.
  5. - سپهر، ع.، اختصاصی، م.ر.، و المدرسی، س.ع.، 1391. ایجاد سامانه شاخص‌های بیابان زایی بر اساس DPSIR (بهره‌گیری از روش فازی- تاپسیس). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی شماره 23 (45)، 1، ص 33-50.
  6. - شاه‌منصوری، آ.، سلمان صباحی، م.، و رضایی آدریانی، ر.، 1391. بررسی موردی انتخاب محل و نوع تصفیه‌خانه آب به روش AHP، مجله آب و فاضلاب، شماره 4، ص 134- 139.
  7. - صادقی روش، م. ح.، زهتابیان، غ.ر.، و طهمورث، م.، 1391. ارزیابی آسیب‌پذیری زیست محیطی نسبت به خطر بیابان‌زایی (مطالعه موردی منطقه خضرآباد یزد)، نشریه پژوهش‌های آبخیزداری، شماره 96، ص 75-87.
  8. - فرج زاده اصل، م.، کاشکی، ع.ر.، و شایان، س.، 1387. تحلیل تغییرپذیری عملکرد محصول گندم دیم با رویکرد تغییرات اقلیمی (منطقه مورد مطالعه استان خراسان رضوی)، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره13 ، شماره 3، ص 227-256.
  9. - محمدی، ج.، ضرابی، ا و احمدیان، م.، 1391. اولویت سنجی مکانی توسعه فضاهای سبز و پارک-های شهری با استفاده از روش AHP، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شماره دوم، ص 41-62.
  10. - نصیری، ح.، علوی پناه، س. ک.، متین فر، ح.ر.، عزیزی، ع.، و حمزه، م.، 1391. پیاده سازی مدل اکولوژیکی کشاورزی با رویکرد PROMETHEE II و Fuzzy AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت)، مجله محیط شناسی، سال سی و هشتم، شماره 3 ، ص 109-122.
  11. - نیک نفس، آ.، مقدم چرکری، ن. ، و نیک نفس، ع. ا.، 1387. سیستم توصیه‌گر مبتنی بر روش PROMETHEE II برای دسته‌های مختلف اقلام با تکرار خرید پایین. چهاردهمین کنفرانس ملی سالانه انجمن کامپیوتر ایران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران) ایران.
  12. - Anderson, J.R., Hardy, E., Roach. J.T., and Witmer, R.E., 2001. A Land Use and Land Cover Classification System for use with Remote Sensor Data. Geological Survey professional United State. Washington, 41 p.
  13. - Babic, Z., and Plazibat, N., 1998. Ranking of enterprises based on multi-criteria analysis; International Journal of Production Economics, v. 56-57, p. 29-35.
  14. - Brans J. P., Mareschal B., and Vincke P., 1984. "PROMETHEE: A new family of outranking methods in multi criteria analysis," Operational Research, p. 477-490.
  15. - Brans, J.P., Vincke, Ph., and Mareschal, B., 1986. How to select and how to rank project: The PROMETHEE method. European Journal of Operational Research, v. 24, p. 228-238.
  16. - Dias L. C., Costa J. P., and Climaco J. N., 1998. "A parallel implementation of the PROMETHEE method," European journal of operational research, v. 104, p. 521-531.
  17. - FAO, UNEP., 1994. Land degradation in South Asia: its severity causes and effects upon the people, World Soil Resources Reports. No. 78.
  18. - Figueira, J., Greco, S., and Ehrgott, M., 2005. Multiple Criteria Decision Analysis: State of the art surveys, Springer eBook, ISBN: 0-387-23081-5.1045 p.
  19. - Grau, J. B., Anton, J. M., Tarquis, A. M., Colombo, F., de los R´ıos, L., and Cisneros, J. M., 2010. An application of mathematical models to select the optimal alternative for an integral plan to desertification and erosion control (Chaco Area – Salta Province – Argentina. Biogeosciences,v. 7, p. 3421–3433.
  20. - Grau, J., Anton, J. M., Tarquis, A. M., 2007. MCDM Methods for Waste Management Planning in a rural Area, Proceedings of CITSA 2007, session Soft Computing and Signal Processing, Orlando Florida, USA, p.15–17.
  21. - Jansen, L.J.M., and Antonio, D. G., 2002. Parametric land cover and land-use classification as tools for environment change detection, Agriculture, Ecosystems and Environment. v. 91, Issues 1–3, P. 89–100.
  22. - Pohekar, S. D., and Ramachandran, M., 2004. "Application of multi-criteria decision making to sustainable energy planning—A review," Renewable and Sustainable Energy Reviews, v. 8, p. 365-381.
  23. - Sepehr, A., and Zucca, C., 2012. Ranking desertification indicators using TOPSIS. Journal of Natural Hazards, v. 62, P. 1-19.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار