کاربرد GIS و شاخص‌های ریخت زمین‌ساختی در پهنه‌بندی زمین-ساخت جنبا ‌منطقه شمال ‌نیشابور، شمال شرق ایران

نوع مقاله : مروری

نویسندگان

1 دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی شرق کشور

چکیده

با­ توجه به اینکه کشور ایران بر­ ­روی کمربند زلزله خیز آلپ- هیمالیا قرار دارد و هر چند یک بار شاهد     زلزله­های مخرب و ویرانگری در آن می­باشیم، بررسی وضعیت زمین­ساخت جنبا و ارزیابی تهدیدات، خسارات و بروز این فعالیت­ها در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است. گستره مورد مطالعه در شمال شهر نیشابور و ارتفاعات جنوبی بینالود ( Km21117) قرار دارد. در این پژوهش با استفاده از هفت شاخص­ ریخت­سنجی کمی از قبیل شاخص­ نسبت شکل حوضه (BS)، انتگرال فراز سنجی (Hi)­، نامتقارن بودن حوضه آبریز (AF)، شاخص­سینوسیتی پیشانی کوهستان­(Smf)­، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf)­، شاخص سینوسیتی رودخانه (S)، شاخص ­طول به گرادیان رود ­(SL) در زیر حوضه­های این منطقه، مطالعات دقیقی انجام گرفته است. نتایج این مطالعات بصورت لایه­های اطلاعاتی مختلف با یکدیگر تلفیق گردید. سپس با استفاده از نرم­افزارهای ArcGIS، Spss، Minitab و بررسی­های صحرایی نقشه پهنه­بندی زمین­ساخت جنبا منطقه بصورت کمی ترسیم و به 4 رده (بسیارفعال،  فعال،  نیمه فعال و غیرفعال) تفکیک گردید. براساس نقشه مذکور بخش جنوبی گستره مورد مطالعه با وسعت 441/538­ کیلومتر مربع معادل 32/36 درصد از گستره مورد مطالعه دارای زمین­ساخت بسیار فعال می­باشد. نقشه پهنه­بندی ترسیم شده، افزایش میزان فعالیت زمین­­ساختی را از شمال به سمت جنوب تا جنوب باختر، دامنه جنوبی بینالود  نشان می­دهد. نکته حائز اهمیت انطباق این مناطق با گسل­های فشاری شمال نیشابور، نیشابور و  زلزله­های متعدد تاریخی و دستگاهی ناشی از فعالیت این گسل­های فعال و جنبا است و این دلیل بر صحت مطالعات این پژوهش می­باشد. امید که این قبیل مطالعات پژوهشی بنیادی در مناطق مختلف انجام و مورد استفاده مسئولین در امر برنامه­ریزی شهری و ساخت ساز­ه­های سنگین قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


  1. -پورلطیفی، ع.، 1380. نقشه زمین‌شناسی طرقبه مقیاس1:100000، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران.
  2. -خیام، م.، و مختاری، د.، 1382. ارزیابی عملکرد فعالیت‌های تکتونیکی بر اساس مورفولوژی مخروط افکنه ها (مورد مطالعه: مخروط افکنه‌های دامنه شمالی میشو داغ)، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره44، ص1-10.
  3. -سیف، ع.، و خسروی، ق.، 1389. بررسی تکتونیک فعال در قلمرو تراست زاگرس منطقه فارس، پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، شماره74، ص125-146.
  4. -شفیعی، ا.، علوی، ا.، و نادری، م.، 1388. تکتونیک فعال در رشته‌کوه بینالود با تکیه بر بررسی‌های مورفوتکتونیکی، پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، شماره70، ص79-91.
  5. -علی نیا، هادی.، 1391. بررسی ساختار، ریخت زمین‌ساخت و سایزموتکتونیک شمال نیشابور به کمک نرم‌افزارهای RS,GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  6. -فرهودی، ق.، 1388. بررسی مورفوتکتونیک بابا‌کوهی واقع در شمال شیراز، فصلنامه زمین‌شناسی کاربردی، شماره2، ص126-134.
  7. -قائمی، ف.، و حسینی، ک.، ‌1378. نقشه زمین-شناسی نیشابور مقیاس 1:100000، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران.
  8. -قائمی، ف.، 1371. بررسی زمین‌شناسی ساختاری ارتفاعات شمال‌خاور نیشابور _ بینالود(چهار‌گوش باغشن گچ)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
  9. -گورابی، ا.، 1386. شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک‌فعال حوضه آبخیز درکه، پ‍ژوهش‌های جغرافیایی، شماره60، ص177-196.
  10. -نبوی، م.، 1355. دیباچه‌ای بر زمین‌شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، 109صفحه
  11. -Adams, K.D., Wesnousky, S.G., and Bills, B., 1999. Active faulting,‌and potential geomorphic effects in the Lake Lahontan basin, Nevada and California, Geological Society of America Bulletin, v. 111, p. 1739-1756.
  12. -Bull, W.B., and Mc fadden, L.D., 1977. Tectonic geomorphology north and south of the Garlok fault, California, 8th Annual geomorphology sym., New York.
  13. -Bull, W.B., 1978. Geomorphic Tectonic Classes of the South Front of the San Gabriel Mountain California U.S, Geological Survey Contract report 14-08-001-G-394. Office of Earthquakes Volcanoes and Engineering: Menlo park CA.
  14. -Burbank, D.‌W., and Anderson, R.S., 2001. Tectonic Geomorphology, Black well Science Ince, 268 p.
  15. -Garcia-tortosa, F.J., Alfaro, P., Galindo-Zaldivar, J., Gibert., Lopez-Garrido A.C., Sanz deGaldeano, C., and Ureña, M., 2008. Geomorphologic Evdemce of the Active Baza Fault (Betic Cordillera, South Spain), Geomorphology, v.97, p. 374-391.
  16. -Hamdouni, R.E., Irigaray, ‌C., -Fernandez, T.,‌ Chacon, J., and Keller, E.A., 2008. Assessment of relative active tectonic, South west border of the Sierra Nevada (Southern Spain),Geomorphology, v.96, p.150-173.
  17. -Hollingsworth, J., Fattahi, M., Walker, R., Talebian, M., Bahroudi, A., Bolourchi, M.J., Jackson, J., and Copley, A., 2010. Oroclinal beding, distributed thrust and strike-slip faulting, and the accommodation of Arabia-Eurasia convergence in NE Iran since the Oligocene, Geophysical Journal International.
  18. -Keller, E.A., and Pinter, N., 2002. Active Tectonics, Earthquakes, Uplift and Land Scape, Printce Hall, Inc, 338 p.
  19. -Ramirrez-Herrera, M.T., 1998. Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay graban, Mexican Volcanin belt, Earth Surface Process and Land Froms, v. 23, p. 317-322.
  20. -Silva, P.G., Goy, J.L., Zazo,‌ C., and Bardajm, T‌., 2003. Fault generated -mountain ‌fronts in Southeast Spain: geomorphology‌‌ assessment ‌of ‌‌tectonic -and earthquake activity, Geomorphol, v.50, p.203–225.
  21. -Wells, S.G., 1988. Regional variation in tectonic geomorphology along a segmental convergent plate boundary pacifice coast of Costa Rica, Geomorphology, v.1, p. 239-265.