1
استادیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی
2
دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، دانشگاه یزد
چکیده
به جهت عدم توانایی ارائه دادههای مکانی بارش با وضوح بالا با استفاده از ایستگاههای باران سنجی و محدودیت در انعکاس تغییرات مکانی بارندگی به طور موثر، به ویژه در مناطقی که در آن توزیع ایستگاههای همدید و بارانسنجی بسیار بالا است؛ لزوم بکارگیری تکنیکهای سنجش از دور از اهمیت بیشتری برخوردار است. در دو دهه اخیر استفاده از دادههای ماهوارهای و تکنیکهای سنجش از دور جهت پژوهشهای آب و هواشناسی رایج شده است. بدین جهت در این پژوهش، به منظور ارزیابی پهنههای بارشی در استان فارس از دادههای ماهواره TRMM، به طور جداگانه برای فصول پاییز، زمستان، بهار و تابستان در بازه زمانی (1998-2012) استفاده شده است؛ سپس با بکارگیری روش میانیابی کریجینگ معمولی و وزندهی معکوس فاصله نقشه پراکنش مکانی و زمانی الگوهای بارشی تهیه گردید و جهت ارزیابی مدلهای درونیابی، از روش ریشه دوم مربع خطا (RMS) و مقدار استاندارد شده آن (RMSS) استفاده شد. یافتههای پژوهش نشان داد بیشینه میانگین سالانه بارش در مناطق باختری و کمینه آن در نواحی جنوب و جنوب خاوری روی میدهد. همچنین تغییرات مکانی قابل توجهی در پهنههای بارشی در محدوده سرزمین پژوهش در مقیاس‌های فصلی و سالانه بجز در فصل تابستان وجود ندارد، در فصل تابستان کمترین میزان بارش و انحراف معیار رخ میدهد که بر خلاف بارش سالانه از آرایش بارشی باختری- خاوری تبعیت نمیکند و بیشینه بارشی آن مربوط به مناطق جنوب خاوری است؛ نتایج ارزیابی روشهای میانیابی نیز نشان داد روش کریجینگ با میزان خطا سالانه (RMS) 28 در مقابل 30 روش وزندهی معکوس فاصله از میزان خطای کمترین برخوردار است، همچنین کمترین میزان خطا در تابستان و بیشترین در فصل زمستان محاسبه گردید.
- آذری، ح.، متکان، ع.، شکیبا، ع.، و پورعلی، ح.، 1388. شبیه‌سازی و هشدار سیل با تلفیق مدل-های آبشناس در GIS و برآورد بارش از طریق سنجش از دور، فصلنامه زمین شناسی ایران، سال سوم، شماره 9، ص 39-51.
-ارشادی، ع.، و خیابانی، حمید.، 1383. کاربرد سنجش از دور در ارزیابی سیستم یکپارچه منابع آب حوضه‌های آبریز مطالعه موردی: پروژه طرح جامع مدیریت منابع آب حوضه آبریز کابل، کارگاه آموزشی کاربرد GIS و RS در آبیاری و زهکشی، ص 129-144.
-امیدوار، ک.، و ترکی، م.، 1391. شناسایی الگوهای ریزش بارش‌های سنگین در استان چهارمحال بختیاری، مجله مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 16، شماره 4، ص 135-162.
-امیدوار، ک.، فنودی، م.، و بنی‌واهب، ع.، 1392. بررسی تطابق آمار بارندگی ماهواره TRMM با ایستگاههای اقلیمی زمینی مطالعه موردی: ایستگاه-های همدید استان خراسان رضوی، نخستین کنفرانس ملی آب و هواشناسی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته، کرمان.
-بیات، ب.، زهرایی، ب.، تقوی، فرحناز،. و ناصری، م.، 1390. ارزیابی روشهای زمین آماری مکانی در تعیین الگوی فضایی بارش: تحقیق موردی حوضه آبریز دریاچه نمک، مجله ژئوفیزیک ایران، جلد 5، شماره 4، ص 89-110.
-ثقفیان، ب.، رزمخواه، ه.، و قرمز چشمه، ب.، 1390. بررسی تغییرات منطقه‌ای بارش سالانه با کاربرد روشهای زمین آمار (مطالعه‌ی موردی: استان فارس)، مهندسی منابع آب، سال چهارم، شماره 9، ص 29-38.
-جلالی، م.، و بلیانی، ی،. 1389. تحلیل همدید بارش‌های ماهانه و فصلی استان فارس طی دوره آماری 2505-1982 میلادی، فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 31، ص 186-159.
-جوانمرد، س.، گلستانی، س.، و عابدینی، ی.، 1390. مطالعه و بررسی بر روی توزیع مکانی و زمانی نرخ بارش‌های همرفتی و پوششی بر روی ایران با استفاده از دادههای ماهواره TRMM-TMI، مقاله‌نامه کنفرانس فیزیک ایران، تهران، ص 2716-2719.
-حاجی‌میررحیمی، م.، و فیضی‌زاده، ب.، 1387. بررسی دقت دادههای رادار زمینی و TRMM در برآورد بارش، همایش ژئوماتیک 87، تهران.
-حجازی‌زاده، ز.، علیجانی، ب.، ضیاییان، پ.، کریمی، م.، و رفعتی، س.، 1391. ارزیابی بارش ماهواره 3B43 و مقایسه آن با مقادیر حاصل از تکنیک درونیابی کریجینگ، سنجش از دور و GIS ایران، سال چهارم، شماره 3، ص 49-64.
-ذبیحی، ع.، سلیمانی، ک.، شعبانی، م.، و آبروش، ص.، 1390. بررسی توزیع مکانی بارش سالانه با استفاده از روشهای زمین آماری (مطالعه‌ی موردی: استان قم)، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 78، ص 101-112.
-رضایی م.، و رستمی، ه.، 1387. انتشار نقشه بارش جهانی در کمترین فاصله زمانی بعد از وقوع با استفاده از ماهواره TRMM و سایر ماهواره‌ها، مجله سپهر، دوره هفدهم، شماره 65، ص 30-33.
-شمس‌نیا، ا.، و پیرمرادیان، ن.، 1387. ارزیابی شبیه‌های درونیابی محیط سامانه‌ی اطلاعات جغرافیایی (GIS) در پهنه‌بندی دادههای بارندگی استان فارس، مهندسی آب، سال اول، شماره 1، ص 35-45.
-صفرراد، ط.، فرجی سبکبار، ح.، عزیزی، ق.، و عباسپور، ر.، 1392. تحلیل مکانی تغییرات بارش در زاگرس میانی از طریق روشهای زمین آمار (1995-2004)، جغرافیا و توسعه شماره 31، ص 149-164.
-عساکره، ح.، 1387. کاربرد روش کریجینگ در میانیابی بارش مطالعه موردی: میانیابی بارش 26/12/1376 در ایران زمین، جغرافیا و توسعه، شماره 12، ص 25-42.
-متکان، ع.، شکیبا، ع.، و یزدانی، آ.، 1386. درون-یابی اطلاعات بارندگی روزانه استان فارس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، سرزمین، سال چهارم، شماره 13، ص 1-14.
-متکان، ع.، شکیبا، ع.، بداق جمالی، ج.، عاشورلو، د.، محمدیان، و.، و بهارلو، ا.، 1388. قابلیت الگوریتم‌های ترکیبی مادون قرمز و مایکروویو ماهواره در تخمین بارندگی، همایش ژئوماتیک، تهران.
-متکان، ع.، شکیبا، ع.، عاشورلو، د.، بداق جمالی، ج.، و محمدیان، و.، 1388. قابلیت دادههای ترکیبی مادون قرمز و مایکروویو غیر فعال سنجش از دور در تخمین بارندگی و پایش سیلاب (مطالعه موردی: استان گلستان)، سنجش از دور و GIS ایران، سال اول، شماره 2، ص 31-44.
-محمدی، ب.، و مسعودیان، ا.، ۱۳۸۹. تحلیل همدید بارش‌های سنگین ایران مطالعه موردی: آبان ماه ۱۳۷۳، جغرافیا و توسعه، شماره ۱۹، ص ۴۷-۷۰.
-مسعودیان، ا.، و محمدی، ب.، 1389. تحلیل فراوانی تابع همگرایی شار رطوبت در زمان رخداد بارش‌های ابرسنگین ایران، چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان، ایران.
-مظفری، غ.، میرموسوی، ح.، و خسروی، ی.، 1391. ارزیابی روشهای زمین‌آمار و رگرسیون خطی در تعیین توزیع مکانی بارش مورد: استان بوشهر، جغرافیا و توسعه، شماره 27، ص 76-63.
-مهرشاهی، د.، و خسروی، ی.، 1389. ارزیابی روشهای میانیابی کریجینگ و رگرسیون خطی بر پایه مدل ارتفاعی رقومی جهت تعیین توزیع مکانی بارش سالانه(مطالعه موردی استان اصفهان)، برنامه-ریزی وآمایش فضا، دوره چهاردهم، شماره 4، ص 233-249.
-نادی، م.، جامعی، م.، بذرافشان، ج.، و جنت رستمی، س.، 1391. ارزیابی روشهای مختلف درونیابی دادههای بارندگی ماهانه و سالانه (مطالعه‌ی موردی: استان خوزستان)، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، سال 44، شماره 4، ص 117-130.
-یزدانی، آ.، 1384. مقایسه روشهای مختلف درونیابی جهت بازسازی دادههای بارندگی روزانه استان فارس با استفاده از GIS، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
-Almazroui, M., 2011. Calibration of TRMM rainfall climatology over Saudi Arabia during 1998–2009, Atmospheric Research, v. 99, p. 400–414.
-Chen, C., Yu, Z., li, li., and yang, C., 2011. Adaptability Evaluation of TRMM Satellite Rainfall and Its Application in the Dongjiang River Basin, Procedia Environmental Sciences, v. 10, P. 396-402.
-Jia, S., Zhu, W., Lű, A., and Yan, T., 2011. A statistical spatial downscaling algorithm of TRMM precipitation based on NDVI and DEM in the Qaidam Basin of China, Remote Sensing of Environment, v. 115, P. 3069-3079.
-Kummerow, C., Barnes, W., Kozu, T., Shiue J.S., and Simpson, J., 1998. The Tropical Rainfall Measuring Mission (TRMM) Sensor Package, Journal of Atmospheric and Oceanic Technology, v. 15, P. 809-817.
-Mishra, A.K., Gairola, R.M., and Agarwal, V.K., 2012. Rainfall Estimation from Combined Observations Using KALPANA-IR and TRMM- Precipitation Radar Measurements over Indian Region, J Indian Soc Remote Sens, v. 40, p. 65–74.
-Moffitt, C.B., Hossain, F., Adler, F., Robert, K. Yilmaz, K., Pierce, and Harold F., 2011. Validation of a TRMM-based global Flood Detection System in Bangladesh, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, v. 13, p. 165–177.
-Ud din, S., Al- Dousari, A., Ramdan, A., and Al Ghadban, A., 2008, Site-specific precipitation estimate from TRMM data using bilinear weighted interpolation technique: An example from Kuwait, Journal of Arid Environments, v. 72, p. 1320–1328.
-Varikoden, H., Samah, A.A., and Babu, C.A., 2010. Spatial and temporal characteristics of rain intensity in the peninsular Malaysia using TRMM rain rate, Journal of Hydrology, v. 387, p. 312–319.
)