تحلیل تنش‌ دیرینه‌ در منطقه‌ کوله‌ سنگی‌، شمال زاهدان- پهنه زمین درز سیستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

مقدمه: اندازه­گیری محلی‌ جهت‌ تنش‌ دیرینه‌ به­طور قابل‌ توجهی‌ در توصیف‌ سازوکارهای محلی‌ و شناخت‌ زمین‌ساخت‌ در مقیاس ناحیه‌ای کمک‌ می‌کند. یکی‌ از روش­های متداول برای تعیین‌ جهت تنش‌ دیرینه‌، روش­های ریاضی‌ مبتنی‌ بر وارونسازی داده های لغزش گسل‌ است‌ (Balansa et al, 2022; Zhang et al, 2020; Angelier,  1994; Jentzer et al, 2017). منطقه دگرشکل شده کوله سنگی در شمال زاهدان و از لحاظ ساختاری در قسمت میانی پهنه زمین درز سیتان واقع شده است. این پهنه یکی از پیچیده­ترین پهنه­های ساختاری ایران می­باشد که تاکنون مطالعات متعددی جهت شناخت تاریخچه دگرشکلی آن صورت گرفته است. با توجه به اینکه در منطقه مورد مطاله گسل­های متعددی به همراه شکستگی­های فراوانی وجود دارد و تاکنون جهت­گیری نیرو­های تکتونیکی دیرینه عمدتا بر مبنای جهت­گیری گسل­ها و حرکت نسبی در امتداد آنها بدون در نظر گرفتن مطالعات دقیق ساختاری وتنش دیرینه صورت گرفته است، بنابراین انجام این تحقیق ضروری است و نتایج آن می­تواند به شناخت بهتر پهنه زمین درز سیستان منجر شود. 
مواد و روش­ها: جابه­جایی در امتداد گسل و ایجاد خش­لغز یک فرآیند جنبش شناختی است. شاخص جنبش­شناختی در مطالعات ساختاری برای سال­های زیادی به منظور تشخیص ویژگی­های تنش دیرینه یک محدوده، از صفحات گسل­ها، پهنه­های برشی، رگه­ها و استیلولیت­ها مورد استفاده قرار گرفته­ است. از صفحات گسلی که دارای خش­لغز می­باشند می­توان به عنوان شاخص حرکتی یا جنبش شناختی به کار برد (Hancock, 1985; Roberts, 1996; Roberts and Michetti, 2004). در روش­های بازسازی تنش دیرینه تنوع عناصر ساختاری چون خش­لغز­ها را مورد توجه قرار داده­اند. اندازه و جهت لغزش روی صفحه گسلی برای تعیین 4 پارامتر تنسور تنش مورد استفاده قرار می­گیرد (Angelier, 1989, 1991). این پارامترها شامل محورهای اصلی تنشσ1≥σ2≥σ3، و بسته به نسبت بزرگی تنش­ اصلی حدواسط σ2 و تنش­های اصلی حداکثرσ1  و حداقل σ3 به صورت معادله زیر تحت عنوان R معرفی می­شود که همان نسبت بزرگی بیضی تنش می­باشد.
نتایج: به منظور تعیین پارامترهای تنش دیرینه در منطقه مورد مطالعه سعی شد از چهار محدوده با سن سنگ­های دگر شکل شده متفاوت (محدوده­های A، B، C و D) مشخصات فضایی گسل­ها و ساختارهای همراه آنها برداشت گردد. با توجه به هدف اصلی مقاله سعی شد در برداشت ساختارها تقدم و تاخر رویدادهای زمین­شناسی مورد توجه قرار گیرد. در برداشت های صحرایی مشخصات صفحات گسلی، خش لغزها و سوی برش و حرکت گسلی در عملیات صحرایی برداشت گردید. براساس برداشت‌های صورت گرفته و آنالیز اطلاعات به دست آمده در نرم­افزار‌ از مناطق چهارگانه نسبت‌ تنش (φ)‌ بین 3/0‌ تا 9/0 در تغییر بوده است‌. در هر محدوده به‌ منظور دست‌یابی‌ به‌ یک‌ الگوی مشخص‌ به منظور برآورد جهت‌گیری محورهای تنش‌، آزیموت و میل‌ محورهای بیشینه‌ و کمینه‌ محاسبه‌ شده، بر روی دیاگرام کانتوری ترسیم‌ و بهترین‌ صفحه‌های سازگار برای محورها بر روی دیاگرام مشخص‌ گردید
نتیجه­ گیری: 1. قدیمی­ترین مرحله دگرشکلی، یک فاز فشارشی N84°E است که قدیمی­ترین مجموعه­های سنگی منطقه را تحت­تاثیر قرار داده است. 2. مرحله دوم دگرشکلی بیانگر جهت فشارش N59°E است. 3. جوانترین فاز فشارشی N10°  به دست آمده است. این جهت فشارش در تطابق با جهتی  است که برای گسل­های اصلی در این منطقه به دست آمده است (مثل گسل امتدادلغز راستگرد زاهدان و گسل امتداد لغز راستگرد نصرت­آباد و گسل­های معکوس با امتداد شمال- شمال غرب (Berberian et al, 2000; Walker and Khatib, 2006) و همچنین با جهت فشارش بدست آمده توسط GPS (Vernant et al, 2004) همخوانی دارد. 4. جوانترین فاز یک رژیم تراکششی در رخنمون­های پالئوسن و الیگوسن- میوسن را نشان می­دهد. این فاز می تواند ناشی از گسل­های نرمال در امتداد محور چین­ها و همچنین در فرادیواره­های گسل­های تراستی و یا گسل­های امتدادلغز شمالی­جنوبی باشند. وجود گسل امتدادلغز زاهدان که جا­به­جایی بالایی در امتداد خود دارد می­توانند آخرین فاز دگرشکلی در منطقه را توجیه کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Paleo-stress analysis of Koleh Sangi region- northern Zahedan- Sistan suture zone

نویسندگان [English]

  • Samin Safaee
  • Abdolreza Partabian
  • Ali Asghar Moridi Farimani
Department of Geology, Faculty of Science, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
چکیده [English]

Introduction: Understanding regional tectonics and characterizing local processes greatly benefit from local measurements of paleo-stress direction. Mathematical techniques based on the inversion of fault slip data are one of the frequently used techniques for detecting the direction of the paleo-stress (Balansa et al., 2022; Zhang et al., 2020; Angelier 1994; Jentzer et al., 2017). The deformed area of Koleh-Sangi is situated structurally in the centert of the Sistan Suture Zone, north of Zahedan. Sistan Suture Zone is a most intricate structural regions that several research have been conducted to comprehend the past deformation of this area. Given that the studied region has several faults and fractures, the orientation of paleo-tectonic stresses has mostly been dependent on the orientation of faults and the relative movement along them, and the results of structural analysis and paleo-stress investigations were ignored. Therefore, it is essential to conduct this research, and its findings may contribute to a better knowledge of the Sistan Suture Zone.
Materials and methods: A kinematic process results in slickenside and movement along the fault. For many years, structural investigations have employed the kinematic study index to identify several types of paleo-stress, including fault lines, shear zones, veins, and stylolites. The slickenside fault planes can be employed as movement or kinematic markers (Hancock 1985; Roberts 1996; Roberts and Michetti 2004). The range of structural components, such as slickenside, have been considered in the reconstruction techniques for paleo-stress. The four stress tensor parameters are based on the amount and direction of slide on the fault plane (Angelier, 1989; 1991). These parameters, which include the principal stress axes σ1≥σ2≥σ3, are introduced in the form of the following equation with the title R, which is the same as the ratio of the magnitude of the stress ellipse. These parameters depend on the ratio of the magnitude of the intermediate stress σ2, the maximum σ1, and the minimum σ3 principal stresses.
Results and Discussion: It was attempted to take the spatial features of faults and their related structures from four sites with varied ages of deformed rocks to calculate the paleo-stress parameters in the different area (areas A, B, C and D). According to the main goal of the article, it has been tried to take into account the early and late geological events. The properties of the fault planes, the slickenside, as well as the fault's Cross-cutting relationships and movement, were collected during the field surveys. The stress ratio (φ) has been fluctuating between 0.3 and 0.9 based on observations made and the interpretation of the data acquired in the MIM software from four areas with varying rock ages. The maximum and minimum trend and plunge of the computed axes were drawn on the contour diagram for each range to produce a specific pattern to estimate the orientation of the stress axes, and the most compatible planes for the axes were identified on the diagram.
Conclusion: 1. The earliest rock formations in the area, were impacted by a compressional phase that occurred at an N84°E. 2. The second phase of progressive deformation indicates the N59°E. 3. Its compressional direction has been determined to be N10°. This compressional direction is consistent with both the compressional trend determined by GPS (Vernant et al, 2004) and the trend obtained for the major faults in this region,) such as the Zahedan dextral strike-slip fault, the Nosratabad dextral strike-slip fault and reverse faults with a north-northwest strike (Berberian et al., 2000; Walker and Khatib, 2006). According to the available data and earlier investigations, this deformation phase occurred during or after the Eocene and has persisted up to the current day.4. A transtension regime is visible in the youngest phase in Paleocene and Oligocene-Miocene outcrops. This phase may be brought on by normal faults along fold axes, on the hanging wall of thrust faults and associated with north-south strike-slip faults. The latest stage of deformation in the area may be explained by the presence of the Zahedan strike-slip fault, which has a significant amount of displacement throughout its length.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Slickenline
  • Brittle deformation
  • Zahedan fault
  • Multiple inversion method
-Aghashahi Ardestani, S., 2005. Earthquake and seismicity of Zahedan fault and its effect on the area of ​​Zahedan city, master's thesis, University of Sistan and Baluchistan, 239 p (in Persian).
-Angelier, J., 1994. Fault slip analysis and paleostress reconstruction, in: Hancock P.L. (Ed.), Continental deformation, Pergamon Press Ltd, Oxford, p. 53-100.
-Angelier, J., 1989. From orientation to magnitudes in paleostress determinations using fault slip data. J. Struct. Geol., v. 11, p. 37-50.
-Angelier, J., 1991. Inversion directe et recherche 4-D: comparaison physique et mathematique de deux m&hodes de determination des tenseurs des paleocontraintes en tectonique defailles. C.R. Acad Sci., Paris, v. 312(B), p. 1213-1218.
-Angelier, J., 1975. Sur l‘analyse de mesures recueillies dans des sites failles: l‘utilite d‘une confrontation entre les méthodes dynamiques et cinématiques. CR Acad. Sci, v. 281, p. 1805-1808.
-Angelier, J., 1984. Tectonic analysis of fault slip data sets, J. Geophys. Res. Solid Earth 1978-2012, v. 89(B7), p. 5835-5848.
-Angelier, J., 1984. Tectonic analysis of fault slip data sets, J. Geophys. Res. Solid Earth 1978–2012, v. 89(B7), p. 5835-5848.
-Arjmandzadeh, R., Karimpour, M.H., Mazaheri, S.A., Santos, J.F., Medina, J.M. and Homam, S.M., 2011. Two sided Asymmetric Subduction: new hypothesis for the tectonomagmatic and metallogenic setting of the Lut Block, Eastern Iran, Journal of Economic Geology, v. 3(1), p. 1-14.
-Armijo, R. and Cisternas, A., 1978. Un problème inverse en microtectonique cassante, CR Acad. Sci. Paris, v. 287(D), p. 595-598.
-Bagheri, S. and Gol, S.D., 2020. The eastern Iranian orocline, Earth-Science Reviews, v. 210, p. 103322.‏
-Balansa, J., Espurt, N., Hippolyte, J.C., Philip, J. and Caritg, S., 2022. Structural evolution of the superimposed Provençal and Subalpine fold-thrust belts (SE France), Earth-Science Reviews, v. 227, p. 103972.‏
-Camp, V.E. and Griffis, R.J., 1982. genesis and tectonic Setting of igneous rocks in the Sistan suture zone, Eastern Iran, lithos, v. 3, p. 221-329.
-Carey, E. and Brunier, B., 1974. Analyse theorique et numerique d‘un modèle mecanique elementaire applique a l‘etude d‘une population de failles., Conte Rendu Académie Sci. Paris, v. 279(D), p. 891-894.
-Ebadi, L., Alavi, S.A. and Ghasemi, M., 2014. Paleostress analysis of the Mansour Abad area (southwest of Rafsanjan - Kerman province) by multiple inversion method. Iranian Journal of Geology, v. 9(35), p. 43-59 (in Persian).
-Etchecopar, A., Vasseur, G. and Daignieres, M., 1981. An inverse problem in microtectonics for the determination of stress tensors from fault striation analysis, J. Struct. Geol., v. 3(1), p. 51-65.
-Freund, R., 1970. Rotation of stricke slip faults in Sistan, Southeast Iran, J. Geol., v. 78, p. 188-200.
-Hancock, P.L., 1985. Brittle microtectonics: principles and practice, Journal of structural geology, v. 7(3-4), p. 437-457.
-Jamshidi, S., Afsharianzadeh, A.M. and Dehaghi, F., 1994. Geological map 1:250000 of Zahedan, Publications of the Geological Survey and Mineral Exploration of Iran (in Persian).
-Jentzer, M., Fournier, M., Agard, P., Omrani, J., Khatib, M.M. and Whitechurch, H., 2017. Neogene to Present paleostress field in Eastern Iran (Sistan belt) and implications for regional geodynamics, Tectonics, v. 36(2), p. 321-339.
-Kalantari, M., 2009. Movement relationship between Sefidaba fault and Zahedan fault using morpho-structural indicators and geo-structural seismic data, master's thesis, University of Sistan and Baluchistan, 114 p (in Persian).
-Keshtgar, S., Khatib, M. and Mohammadnia, A., 2020. Reconstruction of the Eocene-Oligocene Paleostress field in the Horamak-Gharqharok region; Strike-slip faults system in eastern Iran (Zahedan fault), Tectonics, v. 4(14), p. 60-79 (in Persian).
-Mohammadi, A., Burg, J.P., Bouilhol, P. and Ruh, J., 2016. U-Pb geochronology and geochemistry of Zahedan and Shah Kuh plutons, southeast Iran: Implication for closure of the South Sistan suture zone: Lithos, v. 248, p. 293-308, doi: 10 .1016 /j .lithos .2016 .02 .003.
-Ramsay, J.G. and Lisle, R.J., 2000- The Techniques of Modern Structural Geology, v. 3, Fault slip Analysis and Stress Tensor Calculations, Academic Press, p. 758-810.
-Reches, Z.E.,1987. Determination of the tectonic stress tensor from slip along faults that obey the Coulomb yield condition., Tectonics, v. 6(6), p. 849-861.
-Roberts, G.P. and Michetti, A.M., 2004. Spatial and temporal variations in growth rates along active normal fault systems: an example from Lazio-Abruzzo, central Italy. Journal of Structural Geology, v. 26, p. 683-686.
-Roberts, G.P., 1996. Variation in fault-slip directions along active and segmented normal fault systems, Journal of Structural Geology, v. 18, p. 835-845.
-Saccani, E., Delavari, M., Beccaluva, L. and Amini, S., 2011. Petrological and geochemical constraints on the origin of the Nehbandan ophiolitic complex (eastern Iran): Implication for the evolution of the Sistan Ocean, Lithos.
-Shan, Y., Suen, H. and Lin, G., 2003. Separation of polyphase fault/slip data: an objective-function algorithm based on hard division, Journal of Structural Geology, v. 25(6), p. 829-840.
-Tirrul, R., Bell, L.R., Grifffis, R.J. and Camp, V.E., 1983. The Sistan suture zone of eastern Iran, Geological Society of America Bulletian, p. 134-150.
-Yamaji, A. and Sato, K., 2005. MIM Veiwer, Version 4.10. Division of Earth and Planetary Sciences, Kyoto University, Kyoto.
-Yamaji, A., 2000. The multiple inverse method: a new technique to separate stresses from heterogeneous fault-slip data, Journal of Structural Geology, v. 22(4), p. 441-452.
-Zarrinkoub, M.H., Pang, K.N., Chung, S.L., Khatib, M.M., Mohammadi, S.S., Chiu, H. Y. and Lee, H.Y., 2012. Zircon U–Pb age and geochemical constraints on the origin of the Birjand ophiolite, Sistan suture zone, eastern Iran, Lithos, v. 154, p. 392-405.
-Zhang, B., Liu, S., Lin, C., Shen, W. and Li, X., 2020. Reconstruction of the stress regime in the Jiaolai Basin, East Asian margin, as decoded from fault-slip analysis, Journal of Structural Geology, v. 141, p. 104190.