نوع مقاله : علمی -پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی
2 کارشناسی‌ارشد، زمین‌شناسی زیست محیطی، دانشگاه آزاد واحد لاهیجان
3 دانشیار، گروه جغرافیا، دانشگاه مازندران
چکیده
رودخانهها امروزه منافع بسیاری برای جوامع بشری دارند. یکی از این منافع برداشت شن و ماسه از بستر و کناره رودخانهها است که آثار نامطلوبی بر مورفولوژی و اکوسیستم رودخانه به دنبال داشته است. رودخانه شیرود در شهرستان تنکابن جریان دارد که از کوههای البرز سرچشمه و به دریای خزر میریزد. در حال حاضر در بخش جلگهای رودخانه شیرود سه معدن شن و ماسه فعال است. معدن اول در روستای کشکو، معدن دوم در مجاورت روستای سلیمانآباد و معدن سوم نیز در روستای کچانک قرار دارد. در این پژوهش وضعیت ریختشناسی و اثرات برداشت شن و ماسه بر کیفیت آب رودخانه مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه، 8 سایت نمونهگیری آب در طول رودخانه انتخاب و در دو زمان کمآبی و پرآبی نمونهها برداشت و پارامترهای کیفیت آب شامل دما، pH، TSS، TDS، هدایت الکتریکی (EC)، کدورت و سختی اندازهگیری شد. جهت بررسی تفاوت مقادیر هر یک از متغیرها از روشهای آماری شامل آزمون t تک نمونهای، ویلکاکسون و فریدمن استفاده شد. بررسی تفاوت مقادیر متغیرها با استفاده از آزمون t تک نمونهای نشان میدهد که مقادیر هریک از این متغیرها در سایتهای مختلف از بالادست به سمت پاییندست تفاوت معناداری را نشان میدهد. همچنین تغییرات در نمونههای صبح و عصر با استفاده از آزمون ویلکاکسون نیز نشان میدهد که به‌جز یک نمونه از NTU و سختی آب، مقدار سایر متغیرها دارای تفاوت معنیدار هستند. بررسی هر یک از نمونهها در چهار زمان مورد برداشت با استفاده از آزمون فریدمن نشان‌دهنده تفاوت مشخص بین همه متغیرها در نمونههای مختلف است. با وجود معناداری تغییرات در هریک از نمونهها، مقدار هیچ‌یک از متغیرها بیش از مقدار استاندارد نبوده و رودخانه در شرایط نرمال قرار دارد. مهم‌ترین پیامد ژئومورفولوژیک این برداشتها، پایین رفتن و افت بستر رودخانه، فرسایش کرانهای و ناپایداری کانال شیرود را طی سیلابهای زمستانه فراهم کرده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Undesirable effects of sand and gravel harvesting on river system, Case study: Shirud River Tonekabon (Mazandaran Province)
نویسندگان [English]
- Mohammad Mehdi Hosseinzadeh 1
- Nikoo Shirud Isa 2
- Reza Esmaili 3
1 Shahid Beheshti University
2 Islamic Azad University Lahijan Branch
3 University of Mazandaran
چکیده [English]
Today rivers have many benefits to human societies, but due to this exploitation, negative effects on the rivers have been created and the river system is out of balance. One of these benefits is the harvesting of sand from the floor and riverside boundaries, which has grown with increasing urbanization, which has adverse effects on the morphology and river ecosystem. One of the rivers whose sand and gravel harvesting have caused a morphological and environmental imbalance in Mazandaran province is the Shirud River in the city of Tonekabon, which originates from the Alborz mountains and flows into the Caspian Sea. Now in the plain section of the Shirud River, three sandy mines are active that harvest sand from the bed and the sides of the river. The first mine in Kashkou village, the second mine near the village of Solayman Abad and the third mine is located in the village of Kechanak. In this study, the morphology and changes in sand and gravel on the bed and side of the river were studied first through field observations. In the following, the effects of sand and gravel on river water quality were investigated. To do this, eight water sampling sites along the river were selected and in two dehydrated and high water samples were taken and water quality parameters including temperature, pH, TSS, TDS, electrical conductivity (EC), turbidity and hardness were measured.The statistical methods including one-sample t-test, Wilcoxon and Friedman were used to examining the differences in the values of each of the variables. Investigating the differences in the values of variables using the t one-sample test shows that the values of each of these variables in different sites show a significant difference from upstream downstream. Also, variations in morning and evening samples using the Wilcoxon test show that except for a sample of NTU and hardness of water, the amount of other variables has a significant difference. Examining each of the samples in the four times taken by using Friedman test indicates a distinct difference between all the variables in different samples. Despite the significant changes in each of the samples, the value of any of the variables is not more than the standard value and the river is in normal condition. The most important geomorphological outcomes of these observations are the downfall and fall of the river bed, coastal erosion and instability of the Shirud canal during winter floods.
کلیدواژه‌ها [English]
- River ecosystem
- Sand and gravel harvesting
- Tonekabon
- Shirud River
- Environmental
- -صادقی، ح. ر.، قره محمودلی، س.، خالدی درویشان، ع.، خیرفام، ح.، کیانی هرچگانی، م. و سعیدی، پ.، 1393. تأثیر برداشت شن و ماسه رودخانه‌ای بر تغییر پذیری ماهانه غلظت رسوب معلق، نشریه حفاظت منابع آب و خاک، سال سوم، شماره سوم، ص 65-77.
- -صداقت، م.، 1387. زمین و منابع آب (آب زیرزمینی)، انتشارات دانشگاه پیام نور، 288 ص.
- -علی‌دوست، ش. و ثابت رفتار، ک.، 1392. بررسی اثرات محیط زیستی برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه (مطالعه موردی در رودخانه شیرود)، سومین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست، 5 آذر 1392، دانشگاه تهران.
- -Bayram, A.O¨. and nsoy, H., 2015. Sand and gravel mining impact on the surface water quality: a case study from the city of Tirebolu (Giresun Province, NE Turkey), Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Environ Earth Sci (2015), v. 73, p.1997-2011.
- -Kondolf, G.M., 1994. Geomorphic and environmental effects of instream gravel mining, Landscape and Urban Planing, v. 28, p. 225-243.
- -Kondolf, G.M., 1997. Hungry Water: Effects of Dams and Gravel Mining on River Channels, Springer-Verlag New York Inc: Environmental Management, v. 21(4), p. 533-551.
- -Meador, M.R. and Layher, A.O., 1998. Instream sand and gravel mining: environmental issues and regulatory process in the United States, Fisheries, v. 23, p. 6-13.
- -Naveen savior, M., 2012. Enviromental impact of soil and sand Mining: a review, International Journal of Science, Environment and Technology, v. 1(3), p. 125-134.
- -NSW, 1992. The NSW sand and gravel extraction policy for non tidal rivers, New South Wales Government.
- -Sandecki, M., 1989. Aggregate mining in river systems, Calif Geol 42, p. 88-94.
- -Sreebha, S. and Padmalal, D., 2011. Environmental impact assessment of sand mining from the small catchment rivers in the Southwestern Coast of India: a case study, Environ Manage, v. 47, p. 130-140.
)