ارزیابی اثرات شهرنشینی بر ویژگی‌های ژئومورفیک رودخانه‌ها، مطالعه موردی شهر نور، استان مازندران

شهرنشینی بیش از سایر فعالیتهای انسانی سیستم‌های رودخانه‌ای را تغییر می‌دهد. سطوح نفوذناپذیر مقدار رواناب و رسوب را افزایش می دهند. بنابراین مورفولوژی رودهای شهری در نتیجه شهرنشینی تعدیل می‌شود. شهر نور در استان مازندران واقع شده و از روستا به شهر تبدیل شده است. عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ای برای مستند کردن پوشش سطح زمین، گسترش محدوده شهری و شبکه زهکشی مورد استفاده قرار گرفته است. سپس، هر کانال به بازه‌هایی تقسیم گردید. مطالعات میدانی در 12 بازه و شامل اندازه‌گیری ابعاد کانال، ویژگیهای رسوب، اشکال ژئومورفیک، گیاهان حاشیه رود و سازه‌های مهندسی مورد بررسی قرار گرفتند. رودها بستر فروسایی شده، شیب بسیار کم(003/0 متر بر متر)، نسبت عرض به عمق کمتر از 10 و کرانه‌های با رسوبات چسبنده داشته‌اند. بازه‌های رودخانه‌ای در شهر نور به پنج گروه تقسیم بندی شدند که عبارتند از‌: در حال تعدیل و قابل بازیابی، در حال تعدیل و غیر قابل بازیابی طبیعی، کانال سازی به صورت تغییر مسیرکانال، کانال سازی مهندسی و کانال سازی کالورتی. سپس مخاطرات مربوط به هر نوع از کانال شناسایی شدند. تغییرات کانال شهری هم به صورت یک مدل کیفی ارائه گردید. این روش یک چهارچوب بالقوه‌ای برای مدیریت رودخانه‌های شهری با شناسایی مخاطرات مرتبط با هر بازه و توجه به گزینه‌های مدیریتی پیشنهادی فراهم می‌آورد. AbstractUrbanization modifies fluvial systems more than other human activities.  Impervious surfaces increase runoff and sediment supply. Therefore, urban stream adjust channel morphology as a consequence of urbanization. In this research, effects of urbanization on stream channels, in Nour city of Mazandaran province are studied. Aerial photographs and satellite images were used to document land cover, extent of urban areas and drainage network. Then, each stream was divided into reaches. Field surveys were achieved in 12 reaches, including measurements of channel dimension, sediment characteristics, geomorphic units, riparian vegetation and engineering structures. The streams have incised channels, very low gradients (<0.003), width-to-depth ratios <10 and cohesive channel banks. Channel reaches in the Nour city were categorized into five channel types, including adjusting-but could recover, adjusting-unable to recover naturally, channelized-channel altered, Channelized-engineered and Channelized-culverted. Then, stream channel hazards were identified for each type of channel. Urban channel modification was described as a qualitative model. This method provides a potential framework for urban stream management by identifying hazards relating to individual reaches and consideration to suggesting possible management options. Keywords: Urban streams, Stream classification, Nour city, Mazandaran.