ارزیابی اثرات شهرنشینی بر ویژگی‌های ژئومورفیک رودخانه‌ها، مطالعه موردی شهر نور، استان مازندران

نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه مازندران

چکیده

شهرنشینی بیش از سایر فعالیتهای انسانی سیستم‌های رودخانه‌ای را تغییر می‌دهد. سطوح نفوذناپذیر مقدار رواناب و رسوب را افزایش می دهند. بنابراین مورفولوژی رودهای شهری در نتیجه شهرنشینی تعدیل می‌شود. شهر نور در استان مازندران واقع شده و از روستا به شهر تبدیل شده است. عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ای برای مستند کردن پوشش سطح زمین، گسترش محدوده شهری و شبکه زهکشی مورد استفاده قرار گرفته است. سپس، هر کانال به بازه‌هایی تقسیم گردید. مطالعات میدانی در 12 بازه و شامل اندازه‌گیری ابعاد کانال، ویژگیهای رسوب، اشکال ژئومورفیک، گیاهان حاشیه رود و سازه‌های مهندسی مورد بررسی قرار گرفتند. رودها بستر فروسایی شده، شیب بسیار کم(003/0 متر بر متر)، نسبت عرض به عمق کمتر از 10 و کرانه‌های با رسوبات چسبنده داشته‌اند. بازه‌های رودخانه‌ای در شهر نور به پنج گروه تقسیم بندی شدند که عبارتند از‌: در حال تعدیل و قابل بازیابی، در حال تعدیل و غیر قابل بازیابی طبیعی، کانال سازی به صورت تغییر مسیرکانال، کانال سازی مهندسی و کانال سازی کالورتی. سپس مخاطرات مربوط به هر نوع از کانال شناسایی شدند. تغییرات کانال شهری هم به صورت یک مدل کیفی ارائه گردید. این روش یک چهارچوب بالقوه‌ای برای مدیریت رودخانه‌های شهری با شناسایی مخاطرات مرتبط با هر بازه و توجه به گزینه‌های مدیریتی پیشنهادی فراهم می‌آورد. AbstractUrbanization modifies fluvial systems more than other human activities.  Impervious surfaces increase runoff and sediment supply. Therefore, urban stream adjust channel morphology as a consequence of urbanization. In this research, effects of urbanization on stream channels, in Nour city of Mazandaran province are studied. Aerial photographs and satellite images were used to document land cover, extent of urban areas and drainage network. Then, each stream was divided into reaches. Field surveys were achieved in 12 reaches, including measurements of channel dimension, sediment characteristics, geomorphic units, riparian vegetation and engineering structures. The streams have incised channels, very low gradients (<0.003), width-to-depth ratios <10 and cohesive channel banks. Channel reaches in the Nour city were categorized into five channel types, including adjusting-but could recover, adjusting-unable to recover naturally, channelized-channel altered, Channelized-engineered and Channelized-culverted. Then, stream channel hazards were identified for each type of channel. Urban channel modification was described as a qualitative model. This method provides a potential framework for urban stream management by identifying hazards relating to individual reaches and consideration to suggesting possible management options. Keywords: Urban streams, Stream classification, Nour city, Mazandaran. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis and assessment of urbanization effects on geomorphic characteristics of streams, a case study: Nour city, Mazandaran province

چکیده [English]

Urbanization modifies fluvial systems more than other human activity. Impervious surfaces increased runoff and sediment supply. Therefore, urban stream adjust channel morphology as a consequence of urbanization. Nour city is located in Mazandaran province and experiencing a transition from rural to urban land cover. Aerial photographs and satellite images were used to document land cover, extent of urban areas and drainage network. Then, each channel was divided into reaches. Field surveys were achieved in 12 reaches, including measurements of channel dimension, sediment characteristics, geomorphic units, riparian vegetation and engineering measures. The streams have incised channels, very low gradients (

کلیدواژه‌ها [English]

  • urban streams- stream classification- Nour city- Mazandaran

مراجع

  1. - امیراحمدی، ا.، بهنیافر، ا. و ابراهیمی، م. (1390). ریزپهنه بندی خطر سیلاب در محدوده شهر سبزوار در راستای توسعه پایدار شهری، فصلنامه آمایش محیط، شماره 16، 32-17.
  2. - بهنام، پ.، صمدی، ح.، شایان نژاد، م. و ابراهیمی، ع.ا. (1392). بررسی اثرات تغییر کاربری اراضی بر هیدروگراف سیل رودخانه زاینده رود در محدوده شهر اصفهان، آب و فاضلاب، شماره 4، 111-103.
  3. - حسین‌زاده، س.ر. و جهادی طرقی، م. (1386). اثرات گسترش شهر مشهد بر الگوی زهکشی طبیعی و تشدید سیلابهای شهری، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 61، 159-145.
  4. - حسین‌زاده، م.م. و اسماعیلی، ر. (1394). ژئومورفولوژی رودخانه‌ای، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول.
  5. - کرم، ا. و درخشان، ف. (1391). پهنه‌بندی سیل خیزی، برآورد سیلاب و ارزیابی کارایی کانالهای دفع آبهای سطحی در حوضه‌های شهری )مطالعه موردی: حوضه آبشوران درکرمانشاه(.فصل نامه جغرافیای طبیعی، سال پنجم، شماره 16، 54-37.
  6. - مجتهدزاده، پ. (1351). شهرستان نور، نشر صبح امروز، چاپ اول، تهران.
  7. - یوسفی، ص. (1392). جغرافیای تاریخی نور، نشر رسانش نوین، چاپ دوم، تهران.
  8. - Chin, A. & Gregory, K.J. (2005). Managing urban river channel adjustments. Geomorphology, 69, 28– 45.
  9. - Chin A., O’Dowd, AP. and Gregory, KJ. (2013). Urbanization and River Channels, Treatise on Geomorphology, Volume 9, 809-827.
  10. - Doyle, M.W., Jonathan, M. H., Rich, C.F. & Spacie, A. (2000). Examining the effects of urbanization on streams using indicators of geomorphic stability. Physical Geography, 21(2), 155-181.
  11. - Hawley, R.J., Bledsoe, B.P., Stein, E.D. & Haines, B.E. (2012). Channel evolution model of response to urbanization in southern California. Journal of American Water Resources Association, 48(4), 722-744.
  12. - James, LA. and Lecce, SA. (2013). Impacts of Land-Use and Land-Cover Change on River Systems, Treatise on Geomorphology, Volume 9, 768-793.
  13. - Kang, R.S. & Marston, R.A. (2006). Geomorphic effects of rural-to-urban land use conversion on three streams in the Central Redbed Plains of Oklahoma. Geomorphology, 79, 488–506.
  14. - Morelli, S., Segoni, S., Manzo, G., Ermini, L. & Catani, F. (2012), Urban planning, flood risk and public policy: The case of the Arno River, Firenze, Italy. Applied Geography, 34, 205–218
  15. - Navratil, O., Breil, P., Schmitt, L., Grosprêtre, L. & Albert. M.B. (2013). Hydrogeomorphic adjustments of stream channels disturbed by urban runoff (Yzeron River basin, France), Journal of Hydrology, 485, 24–36.
  16. - Nelson, P.A., Smith, J.A. & Miller, A.J. (2006). Evolution of channel morphology and hydrologic response in an urbanizing drainage basin. Earth Surface Processes and Landforms, 31(9), 1063–1079.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار