سنجش قابلیت انواع رخساره‌های ژئومورفولوژی در تامین منابع گرد و غبار غرب خوزستان

نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

پدیده گردو‌غبار یکی ‌از مخاطرات در کشور ایران و استان خوزستان محسوب می‌‌‌‌‌‌گردد. در این پژوهش با استفاده از عملیات میدانی‌ و آزمایشگاهی، مطالعه منابع گرد و غبار و قابلیت رخساره­های مختلف برای تولید گرد و‌ غبار از مناطق غرب خوزستان صورت پذیرفته است. بر این اساس نقشه الگوی فضایی رخساره­ها ترسیم و با استفاده از آن 12 شاخص فلزی ثابت در رخساره­ها کاشته شد که بعد از سه روز گرد و غبار در زمستان 1396 و بهار 1397 (20/1/2018 و 19/2/2018 و 23/4/2018) اختلاف ارتفاع آنها اندازه‌گیری شد و همچنین نمونه­های خاک سطحی از عمق 3-0 سانتی­متر سطح زمین از نقاط مختلف منطقه نیز جمع­آوری ‌گردید و آزمایش دانه‌سجی با الک خشک و هیدرومتری ‌برروی آنها صورت پذیرفت که نتایج نشان داد رسوبات عمدتا ریز دانه هستند و بیشترین تجمع رسوبات در سینی زیر الک دستگاه شیکر (رسوبات رد شده از الک 200) می‌باشد. همچنین نتایج هیدرومتری آشکار ساخت که در محدوده عمومی جفیر مقدار توزیع ذرات ماسه، سیلت و رس به گونه‌ای است‌که بافت خاک در این محدوده سیلتی رسی لومی می‌باشد و در نمونه­های بستر خشک شده تالاب هورالعظیم و شمال سوسنگرد نیز همین نتایج صادق است. علاوه بر این در محدوده ریگ خوزستان میزان ماسه به شدت افزایش می‌یابد و در مقابل میزان رسوبات دیگر کاهش می‌یابد و بافت خاک از نوع ماسه­ای لومی می‌باشد. ارزیابی شاخص­ها مشخص کرد که در تمامی شاخص‌ها، رسوبات بستر رخساره­ها در زمان بروز گرد و غبار منتقل می‌شوند به‌نحوی که بیشترین میزان جابه‌جایی در بستر شاخص­های S4، S5 و S6 با تفاوتی بیش از 5 سانتی­متر اندازه­گیری ‌گردید. بنابراین براساس مطالعات صورت پذیرفته در این پژوهش فرسایش سطحی خاک در نواحی جفیر و زمین­های خشکیده تالاب هورالعظیم دارای قابلیت گرد و غباری فراوان می­باشد که می­توان نقش آنها را در بروز و تشدید گرد و غبار در استان خوزستان موثر دانست.       

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluating the Capability of Various Types of Geomorphological facies in supplying dust sources in the west of Khozestan province- Iran

نویسندگان [English]

  • nemat malamiri 1
  • Seyed Reza Hosseinzadeh 1
  • Alireza Rashki 2
  • Mahnaz Gahadi Toroqhi 3
1 -Department of Physical Geography, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Department of Natural Resources and Environment, Faculty of Natural Resources, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 -Department of Geography, Payame Noor University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

IntroductionA‌ dust storm is a common environmental hazard in the Iran, especially in Khuzestan province. It is important to note that the temporal and spatial variations of dust cause the dust to diffuse from different facies. Accordingly, various methods have been developed to identify dust sources, most notably the use of field and laboratory work. Therefore, in this study, we study the internal dust sources and different facies capabilities for producing dust from western Khuzestan.Materials and methodsIn this study, first, a spatial map of the facies was prepared in which the Landsat 8 and Sentinel 1 satellite images were used on 21/4/2018. Then, three metal rods were planted in all faces using fieldwork. Then the height difference of the rods was measured in three consecutive time periods after the dust storms in winter and spring 2018. Also, surface samples (0-3 cm) were collected at the rod location. The samples were transferred to Ferdowsi University laboratory and grain size analysis was performed. Finally, a hydrometric test was carried out to determine soil mineral and soil texture.Results and discussionThe results showed that the sediments are predominantly fine-grained, with the highest accumulation of sediment under the sieve of the shaker. Also, Hydrometric results indicated that the Jofer area has silty clay loamy soil and in the dry bed samples of the Hoor_Al_Azim Wetland and north Susangerd, the results are similar to the Jofer area. Assessment of the rods illustrated that bed sediments were transported at the time of dust formation. The maximum displacement was measured at the location bed S4, S5, and S6 with a difference of more than 5 cm.ConclusionIn this study, the internal dust sources were studded and different facies capabilities for producing dust from western Khuzestan were measured. Results indicate the sediments due to environmental conditions are not coherent and have no solidarity. In addition, internal border sources of dust have been found to play a major role in the spread of dust in western Khuzestan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khuzestan
  • Morphological facies
  • evaluation
  • Dust storm

مراجع

-اختصاصی، م. و عظیم زاده، ح.، 1391. بررسی شاخص‌های دانه‌بندی خاک با استفاده از دو روش الک تر و خشک در مطالعات فرسایش آبی و بادی مطالعه موردی: رسوبات دشت سر پوشیده یزد، دو فصلنامه علمی - پژوهشی خشک بوم، جلد 2، شماره 2، ص 1-9.
-خوش اخلاق، ف.، نجفی، م.س.، زمانزاده، س.م.، شیرازی، م.ح. و صمدی، م.، 1392. بررسی ترکیبات بار گرد و غبار در غرب و جنوب غرب ایران، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 6، ص 17-36.
-درویش زاده، ع.، 1371. کتاب زمین‌شناسی ایران، انتشارات امیرکبیر، تهران، 436 ص.
-ذوالفقاری، ح. و عابدزاده، ح.، 1384. تحلیل منشاء گرد و غبارهای بوشهر و خوزستان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، فصلنامه جنگل و مرتع، شماره 78، ص 48-51.
-زراسوندی، ع.، مر، ف. و نظرپور، ا.، 1389. ترکیب کانی شناختی و ریخت شناسی ذرات تشکیل دهنده پدیده گرد و غبار در استان خوزستان با تاکید بر آنالیزهای XRD و SEM، مجله بلور شناسی و کانی شناسی ایران، سال 19، شماره 3، ص 511 -518.
-طاوسی، ت.، خسروی، م. و رییس پور، ک.، 1389. تحلیل همدیدی سامانه‌های گرد و غباری در استان خوزستان، جغرافیا و توسعه، شماره 97، ص 20-118.
-عزیزی، ق.، میری، م. و نبوی، س.ا.، 1391. ردیابی پدیده گرد و غبار در نیمه غربی ایران، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 2، شماره 7، ص 103-118.
-عطایی، ه. و احمدی، ف.، 1389. گرد و غبار به عنوان یکی از معظلات زیست محیطی جهان اسلام، مطالعه موردی استان خوزستان، چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، دانشگاه پیام نور اصفهان.
-قربانیان، ج. و کردوانی، پ.، 1393. آنالیز بافت ریزگردهای شهر اهواز به روش پرتو ایکس و رابطه این طوفان‌ها با تشدید تخریب تالاب هورالعظیم، فصلنامه علمی – پژوهشی اکولوژی تالاب، سال 6، شماره 20، ص 93-102.
-قربانیان، ج.، 1394. پیشگیری از طوفان ریزگردها و وزن‌دهی معیارهای پیشگیری مورد مطالعه: هورالعظیم، جغرافیا (فصلنامه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال 13، شماره 47، ص 269-286.
-مال امیری، ن.، حسین زاده، س.ر. و خسروشاه آبادی، ر.، 1395. ارزیابی تغییرات مورفولوژیک تالاب‌ها در مناطق نیمه خشک با استفاده از سنجش از دور مطالعه موردی: تالاب هورالعظیم، چهارمین همایش ملی ژئومورفولوژی ایران، تهران.
-مال امیری، ن.، حسین زاده، س.ر. و خسروشاه آبادی، ر.، 1396. ارزیابی نظریه عدم تغییرات مکانی ریگزارها با استفاده از سنجش از دور، مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره 7، شماره 27، ص 23-35.
-مقصودی، م.، مقیمی، ا.، یمانی، م.، چرخابی، امیر. و ایرانمنش، ف.، 1392. تحلیل وقایع محیطی هولوسن دشت آزادگان براساس توالی و خصوصیات رسوب شناسی، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال 2، شماره 1، ص 49-66.
-ناصرپور، س.، علیجانی، ب. و ضیائیان، پ.، 1394. منشاء یابی توفان‌های گرد و غبار در جنوب غرب ایران با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و نقشه‌های هوا، فصل‌نامه پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، سال 47، شماره 91، ص 21-36.
-Blackwelder, E., 1931. The lowering of playas by deflation, American Journal of Science, v. 221, p. 140-144.
-De Jong, S., Addink, E., van Beek, L. and Duijsings, D., 2011. Physical characterization, spectral response and remotely sensed mapping of Mediterranean soil surface crusts, Catena, v. 86, p. 24-35.
-Gill, T.E., 1996. Eolian sediments generated by anthropogenic disturbances of playas: human impacts on the geomorphic system and geomorphic impacts on the human system, Geomorphology, v. 17, p. 207-228.
-Goudie, A.S. and Middleton, N.J., 2001. Saharan dust storms: nature and consequences, Earth-Science Reviews, v. 56, p. 179-204.
-Hahnenberger, M. and Perry, K.D., 2015. Chemical comparison of dust and soil from the Sevier Dry Lake, UT, USA, Atmospheric Environment, v. 113, p. 90-97. Dio: 10.1016/j.atmosenv.2015.04.054
-Hojati, S., Khademi, H., Cano, A. and Landi, A., 2012. Characteristics of dust deposited a long a transect between central Iran and Zagros mountains, Catena, v. 88(1), p. 27-36.
-Matthew, C., Baddock, T.M., Zobeck, R., Van Pelt, S. and Fredrickson, E.L., 2011. Dust emissions from undisturbed and disturbed, crusted playa surfaces: Cattle trampling effects, Aeolian Research, v. 3, p. 31-41.
-Pay, K., 1978. Aeolian Dust and Dust Deposits. Harcourt Brace Jovanovich, 375 p.
-Rashki, A., Arjmand, M. and Kaskaoutis, D.G., 2017. Assessment of dust activity and dust-plume pathways over Jazmurian Basin, southeast Iran, Aeolian Research, v. 24, p. 145-160.
-Rashki, A., Kaskaoutis, D.G., Goudie, A.S. and Kahn, R.A., 2013a. Dryness of ephemeral lakes and consequences for dust activity: the case of the Hamoun drainage basin, southeastern Iran. Sci. Total Environ, DOI: 10.1016/j.scitotenv.2013.06.045.
-Rashki, A., Kaskaoutis, D.G., Rautenbach, C.J., Eriksson, P.G., Qiang, M. and Gupta, P., 2012. Dust storms and their horizontal dust loading in the Sistan Region, Iran. Aeolian Research, v. 5, p. 51-62.
-Reynolds, R.L., Yount, J.C., Reheis, M., Goldstein, H., Chavez Jr, P., Fulton, R., Whitney, J., Fuller, C. and Forester, R.M., 2007. Dust emission from wet and dry playas in the Mojave Desert, USA, Earth Surf, Process, Landforms, v. 32, p. 1811-1827.
-Sweeney, M.R., McDonald, E.V. and Etyemezian, V., 2011. Quantifying dust emissions from desert landforms, eastern Mojave Desert, USA. Geomorphology, v. 135, p. 21-34. Doi: 10.1016/j.geomorph.2011.07.022
-Tollerud, H. and Fantle, M.S., 2014. The temporal variability of centimeter-scale surface roughness in a playa dust source: Synthetic aperture radar investigation of playa surface dynamics, DOI: 10.1016/j.rse.2014.08.009.
-Washington, R., Todd, M.C., Engelstaedter, S., Mbainayel, S. and Mitchell, F., 2006. Dust and the low-level circulation over the Bode’le’ Depression, Chad: observations from BoDEx 2005. Journal of Geophysical Research, D03201. Doi: 10.1029/2005JD006502
-Zarasvandi, A., Carranza, E.J.M., Moore, F. and Rastmanesh, F., 2011. Spatio-temporal occurrences and mineralogical–geochemical characteristics of airborne dusts in Khuzestan Province (southwestern Iran). Journal of Geochemical Exploration 111, p. 138-151. Doi: 10.1016/j.gexplo.2011.04.004
-Zarasvandi, A., 2009. Environmental impacts of dust storms in the Khuzestan province. Environmental Protection Agency (EPA) of Khuzestan province, Internal Report, 375 p.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار