پهنه‌بندی مناطق حساس و آسیب پذیری محیطی در منطقه یک کلان شهر تهران با روش طبقه‌بندی فازی و فرایند سلسله مراتبی

نوع مقاله : علمی -پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، شهرداری ایزدشهر

10.29252/esrj.9.3.35

چکیده

کلانشهرهای امروزی، در نقاط مختلف دنیا به دلایل متعدد همواره در معرض آسیب ناشی از مخاطرات طبیعی قرار دارند، که افزایش خسارات جانی و مالی را نیز به دلیل تراکم بالای جمعیت و تأسیسات به همراه دارد. این امر نوعی چالش را از لحاظ مخاطرات شهری برای برنامه­ریزان در پی خواهد داشت. منطقه یک کلان شهر تهران با قرارگیری در معرض دامنه ارتفاعی متفاوت، گسل‌ها و رودخانه‌های شمال تهران و کاربری شهری مستعد و تشدیدکننده خطر، دارای مخاطرات و محدودیت‌های ژئومورفولوژیک متنوعی است که لازم است به‌منظور کاهش آن اقدامات اولیه‌ای صورت پذیرد. در این مطالعه سعی گردید با بکار­گیری از داده­های حاصل از مدل سازی معیارها و لایه­های موثر محیطی با روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و طبقه­بندی با روش فازی تحلیل گردد و به کمک تحلیل فضایی بالای سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) میزان آسیب پذیری محیطی ناحیه مورد توجه قرار گیرد و پهنه­بندی گردد. بنابر نتایج حاصل از محاسبات انجام شده میزان آسیب پذیری منطقه دو کلان شهر تهران با مدل ترکیبی AHP-Fuzzy بر مبنای وزن­های محاسبه شده تعیین شد. نواحی 3، 8 و 4 آسیب پذیرترین بخش­های شهر در برابر مخاطرات طبیعی است؛ در صورتی­که نواحی 1 و 2 کم­ترین آسیب پذیری را در برابر وقوع مخاطرات محیطی دارند. نقشه پهنه­بندی آسیب پذیری نشان می­دهد که 22/28 درصد از کل منطقه تحت­تأثیر آسیب پذیری با رده زیاد است که بیشترین مساحت این رده در ناحیه 3 واقع شده است و محلات گلابدره، دربند و تجریش را بیشتر در بر می­گیرد این در حالیست که منطقه یک کلان شهر تهران به علت ساخت و ساز شهری غیر اصولی بدون توجه به شبکه زهکشی طبیعی با افزایش سطوح با نفوذ ناپذیر کم و غیر قابل نفوذ باعث کاهش نفوذ آب حاصل از بارش و افزایش رواناب گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Vulnerability mapping of Tehran metropolitan area using a hybrid model FUZZY_AHP

نویسندگان [English]

  • rana norouzi Tiula 1
  • Yousef Binai 2
1 M.Sc in Geomorphology, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University
2 M.Sc in Geography and Urban Planning, Municipality of Izadshar
چکیده [English]

Modern metropolis, in different parts of the world for various reasons are always prone to damage. from natural hazards, The human and financial losses due to high population density and associated facilities. This is a challenge for the planners will have in terms of urban hazards. The use of GIS in urban planning, vulnerability mapping and location convenient for city provides Mlgrdhay.
The research method was based on analytical method and library studies and field and using GIS, The combination of GIS and models (FUZZY_AHP) and Export Choice to mapping software vulnerabilities in a metropolitan area in Tehran. Golabdareh , Darband and Tajrish neighborhoods encompasses more.
While the area along the watercourse located north Tehran, Most of its area is covered residential-office So that lands associated with urban constructions in the region and Due to lower permeability greater role in the production of flood runoff and thus have, The most unstable area of the tissue area with a high population density and density of the buildings is covered, including the Located on track faults in this area is that in general, despite the rivers of north Tehran Tehran Region 1, North Tehran faults due to steep slopes and sharp changes in topography, tectonic activity, Faulting, abundant rainfall and surface water, cold weather and winter frosts and high density buildings, the risk of different types of landslides, floods and earthquakes is really remarkable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vulnerability mapping
  • a region of Tehran
  • GIS
  • hybrid model FUZZY_AHP

مراجع

  1. -احد نژاد، م.، 1389. ارزیابی آسیب‌پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر زنجان)، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره 7، ص 71-90.
  2. -پور قاسمی، ح.، محمدی، م.، مرادی، ح. و عقدا، م.، 1386. کاربرد روابط فازی در تحلیل خطر زمین‌لغزش، دومین همایش مقابله با سوانح طبیعی، دانشگاه فنی تهران، ص 4-5.
  3. -پور موسوی، م.، شماعی، ع.، احد نژاد، ع.، عشقی چهار برج، ع. و خسروی، س.، 1393. ارزیابی آسیب‌پذیری ساختمان‌های شهر با مدل Fuzzy AHP و GIS (مطالعه موردی: منطقه 3 شهرداری تهران)، جغرافیا و توسعه، شماره 34، ص 121-138.
  4. -جعفری، م.، 1381. ریزپهنه بندی لرزه‌ای شمال تهران از دیدگاه شرایط ساختگاه، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
  5. -درفشی، خ.، 1390. بررسی تغییرات فضایی سیلاب در کلان‌شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی-ارشد.
  6. -روستایی، ش.، 1390. پهنه‌بندی خطر گسل تبریز برای کاربری‌های مختلف اراضی شهری، جغرافیا و توسعه، شماره 21، ص 27-41.
  7. -زنگی‌آبادی، ع.، صفایی، ه. و قائد رحمتی، ص.، 1387. تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله (نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان)، جغرافیا و توسعه، ص 61-79.
  8. -شمسی‌پور، ع. و شیخی، م.، 1389. پهنه‌بندی مناطق حساس و آسیب‌پذیری محیطی در ناحیه غرب فرس، با روش طبقه‌بندی فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 12، ص 53-68.
  9. -صفاری، ا. و اخدر، آ.، 1391. مقایسه مدل نسبت فراوانی و توابع عضویت فازی در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش (مطالعه موردی: جاده ارتباطی مریوان - سنندج)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 4، ص 79-96.
  10. -طرح تفضیلی منطقه یک شهر تهران، 1386. 8 ص.
  11. -قهرودی تالی، م.، پورموسوی، م. و خسروی، س.، 1391. بررسی پتانسیل تخریب لرزه‌خیزی با بکارگیری مدل‌های چند شاخصه (مطالعه موردی: منطقه یک شهر تهران)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره‌ی 3، ص 57-68.
  12. -ملکیان، آ.، افتادگان خوزانی، ا. و عشور نژاد، غ.، 1391. پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه‌ی آبخیز اخترآباد با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 4، ص 152-131.
  13. -مهندسین مشاور و بافت شهر، 1384. (تهیه الگوی توسعه و طرح تفضیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه یک، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران)، 2 ص.
  14. -نسرین نژاد، ن.، رنگزن، ک.، کلانتری، ن. و صابری، ع.، 1393. پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه آبریز باغان با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP)، سنجش ‌از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، شماره 4، ص 15-34.
  15. -نوروزی، ر.، 1395. آسیب‌پذیری و تحلیل ریسک ‌سیلاب در شبکه توزیع آب منطقه یک آب و فاضلاب تهران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
  16. -Aksoy, B. and Ercanoglu, M., 2012. Landslide identification and classification by object-based image analysis and fuzzy logic: An example from the Azdavay region (Kastamonu, Turkey), Computers & Geosciences, v. 38, p. 92-97.
  17. -Bhata, B., Sarawati, S. and Bandyopadhyay, D., 2010. Quantifying the degree-of-freedom, degree-of-sprawel, and degree-of-goodness of urban growth from remote sensing data, Applied Geography, v. 30, p. 96-111.
  18. -Chang, D., 1996. Applications of the Extent Analysis Method on Fuzzy AHP, European Journal of Operational Research, v. 95, p. 649-655.
  19. -Chen J., Shufang Zhao, Huimin Wang, 2011. “Risk Analysis of Flood Disaster Based on Fuzzy Clustering Method” Energy Procedia, v. 5, p. 1915-1919.
  20. -Egger, S., 2005. Determining a sustainable city model, Environmental Modeling & Software.
  21. -Gorsevski, P.V., Jankowski, P. and Gelssler, P.E., 2006. Heuristic approach for mapping landslide hazard integrating fuzzy logic with analytic hierarchy process, Control and Cybernetics, v. 35, p. 1-26.
  22. -Messer, Y., 2003. Impact of Remote Sensing & GIS in Management of Cities Futures, Translated by Email Youssef, Urban Management Quarterly, v. 15, p. 120-134.
  23. -Murat, E. and Candan, G., 2003. Use of fuzzy relation to produce landslide susceptibility map of a landslide prone area (west black sea region, turkey), Engineering geology, v. 75, 24 p.
  24. -Sinha, R., Bapalu, G., Singh, L. and Rath, B., 2008. Flood Risk Analysis in the Kosi River Basin, North Bihar Using Multi-Parametric Approach of Analytical Hierarchy Process (AHP), Journal of Indian of Remote Sensing, v. 36, p. 335-349.
  25. -Srinivas, V.V., Tripathia, Sh., Rao, A.R. and Govindaraju, R.S., 2008. “Regional flood frequency analysis by combining self-organizing feature map and fuzzy clustering” Journal of Hydrology, v. 348, p. 148-166.
  26. -Todini, E., 1999. An Operational Decision Support System for Flood Risk Mapping, Forecasting and Management, Journal of Urban Water, v. 1, p. 131-143.
  27. -United Nations settlements program me (UN-HABITAT), 2003. the challenge of slums: global report on human settlements, London: Earth sca.
  28. -Willett, K. and Sharda, R., 1991. Using the Analytic Hierarchy Process in Water Resources Planning: Selection of Flood Control Projects, Journal of Socio-Economic Planning Sciences, v. 25, p. 103-112.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار